Kuv nco qab thaum kuv muaj 22 xyoo, nrog kuv qhov nyiaj ua haujlwm thawj zaug. Kuv xav yuam kev nqes, yuav ib lub iPhone tshiab, thiab mus cuag kuv phooj ywg nyob ib lub nroog loj. Kuv xav li cas kuv yuav siv cov nyiaj no? Kuv tsis xav li cas txog kev khaws nyiaj. Kuv xav xwb tias kuv yuav muaj zog. Txij li thaum ntawd los, kuv tau hla dhau lawv yam kev yuam kev, kuv tau ua tau qee yam kev yuam kev, thiab kuv kawm tau tseeb tias kev pib khaws nyiaj thaum yau yog qhov tseem ceeb tshaj plaws uas koj ua tau.
Cov hluas peb muaj qhov hwj chim: sij hawm. Sij hawm yog peb lub hom phiaj ua nyiaj ua khoom loj tshaj plaws. Vim li cas? Vim tias peb cov nyiaj muaj sij hawm los ua haujlwm rau peb, los “compound” (ua ntau dua). Compound interest yog li tias koj nyiaj tsim nyiaj. Koj khaws $1, tam sim no muaj $1.10. Hnub tom ntej, koj yuav muaj soj ntsuam ntawm $1.10, tsis yog $1. Xyoo tom ntej, cov soj ntsuam yuav nce ntxiv. Thaum sij hawm dhau los, qhov no ua haujlwm zoo li ib lub rooj sib ntxiv. Thaum koj pib ntxov, koj cov nyiaj yuav muaj feem ntau xyoo los tsim ntau dua. Yog li, tsis txhob xav tias koj pib khaws nyiaj dhau luag. Qhov tseem ceeb tshaj yog tias koj pib tam sim no.
Kev Khaws Nyiaj: Koj Tus Phooj Ywg Ua Ntej Tag Nrho
Ua ntej peb tham txog kev nqis peev zoo li cas, peb yuav tsum suav nrog kev tswj koj cov nyiaj. Kev khaws nyiaj yog daim npav. Yog tsis muaj daim npav, koj yuav tsis paub qhov twg koj mus.
1. Tsim Kev Txhaum Cai (Budget)
Koj tsis tas yuav siv daim ntawv excel lossis app. Qhov tseem ceeb yog paub koj nyiaj los qhov twg thiab mus qhov twg.
- Saib Xyuas Koj Cov Khaub ncua: Hnub twg, sau tag nrho qhov koj siv nyiaj rau, txhua yam los ntawm zaub mov mus rau Spotify. Qhov no ua rau koj pom qhov sib npaug.
- Txiav txim siab Koj Lub Hom Phiaj: Koj xav khaws nyiaj rau dab tsi? Rau lub tsheb? Rau ib tug rooj? Rau kev kawm? Rau hnub yuav siab? Kev paub koj lub hom phiaj yuav pab koj tswj xyuas kev siv nyiaj.
- Kev Faib Kev Sib Tw: Ib qho kev tswj nyiaj yooj yim yog 50/30/20 caij: 50% ntawm koj cov nyiaj rau kev noj qab haus huv (zaub mov, chaw nyob, etc.), 30% rau kev yuav khoom (mus kawm, kho mob, etc.), thiab 20% yuav tsum khaws nyiaj. Koj tuaj yeem kho kom sib haum rau koj tus kheej.
2. Tsim Koj Qhov Chaw Khaws Nyiaj Ua Ntej (Emergency Fund)
Qhov no yog qhov tseem ceeb tshaj plaws hauv kev khaws nyiaj. Qhov chaw khaws nyiaj ua ntej yog cov nyiaj koj khaws rau thaum muaj teeb meem, xws li poob haujlwm, kho mob, lossis kho tsheb. Nws tso cai rau koj tsis txhob muaj kev txom nyem thaum muaj teeb meem.
- Lub Hom Phiaj Thawj: Khaws nyiaj kom muaj pes tsawg hnub? Lub hom phiaj thawj yog khaws nyiaj rau 3-6 lub hlis ntawm koj cov nqi hauv tsev. Pib nrog ib qho me me, xws li $500 lossis $1,000.
- Chaw Khaws Nyiaj: Khaws nws hauv ib lub bank xws li savings account uas muaj soj ntsuam, vim nws yuav tsum yooj yim nrhiav tau thaum xav tau.
Kev Nqis Peev: Ua Koj Cov Nyiaj Ua Haujlawm
Thaum koj muaj qhov chaw khaws nyiaj ua ntej thiab kev txhaum cai, koj tuaj yeem xav txog kev nqis peev. Kev nqis peev yog kev tso koj cov nyiaj mus rau hauv qee yam xws li stocks, bonds, lossis daim ntawv nyiaj ua haujlwm kom tsim ntau dua. Nws muaj kev txim, tab sis thaum ua kom zoo, nws yuav tsim koj cov nyiaj dua kev khaws nyiaj hauv bank xwb.
1. Koj Qhov Xav paub txog Kev Txim thiab Kev Xaav (Risk vs. Reward)
Ib qho tseem ceeb uas yuav tsum to taub yog tias muaj kev nqis peev txhua qhov muaj kev txim. Kev nqis peev uas muaj peev xwm tsim nyiaj ntau (xws li stocks) kuj muaj peev xwm poob qis. Tab sis, thaum koj muaj sij hawm nrawm (xws li cov hluas), koj tuaj yeem nqa kev txim ntau dua vim koj muaj sij hawm los kho qhov poob. Thaum xyoo ntau dhau los, kev nqis peev hauv stocks tau qis zuj zus, txawm hais tias muaj qee lub sij hawm poob.
2. Cov Hom Kev Nqis Peev Rau Cov Pib Pab
- 401(k) lossis IRA: Yog koj ua haujlwm, koj tuaj yeem pib khaws nyiaj rau hauv 401(k) plan. Qhov zoo tshaj plaws yog tias feem ntau cov neeg ua haujlwm yuav coj mus ntxiv rau koj qhov khaws nyiaj (employer match). Nws yog ib qho kev nqis peev dawb! Yog tias tsis muaj 401(k), koj tuaj yeem qhib IRA account. Cov accounts no muaj kev txo sij hawm, uas txhais tau hais tias koj yuav tsis muaj lag luam rau cov nyiaj koj khaws nyiaj thaum khaws.
- Index Funds thiab ETFs: Cov no yog cov kev nqis peev uas khaws ntau yam stocks hauv ib daim. Xws li, koj yuav yuav ib khw Index Fund uas ua haujlwm xws li S&P 500, uas khaws cov stocks ntawm 500 lub tuam txhab loj tshaj plaws hauv Asmesliskas. Qhov no ua rau koj kev nqis peev sib xyaw, thiab tsis txhob cia poob meej vim qee lub tuam txhab poob qis. Nws yooj yim thiab muaj zog rau cov pib pab.
- Stocks: Yuav cov stock ntawm ib lub tuam txhab xws li Apple lossis Tesla. Nws muaj zog, tabsis nws kuj muaj kev txim heev. Rau cov pib pab, nws zoo dua los pib nrog Index Funds.
Piv Txwv thiab Kev Xav: Kev Ua Zauv rau Kev Khaws Nyiaj
Cia peb saib ib tug piv txwv. Cia li hais tias Muas, nws muaj 25 xyoo, ua haujlwm kom muaj nyiaj $3,000 ib hli.
- Kev Txhaum Cai: Nws faib nws cov nyiaj: $1,500 (50%) rau kev noj qab haus huv, $900 (30%) rau kev yuav khoom, thiab $600 (20%) rau kev khaws nyiaj.
- Qhov Chaw Khaws Nyiaj Ua Ntej: Nws pib khaws nyiaj $600 ib hli kom muaj $2,000 ua ntej. Tom qab ntawd, nws tig nws cov nyiaj khaws mus rau kev nqis peev.
- Kev Nqis Peev: Muas xaiv khaws nyiaj rau hauv nws lub 401(k) kom tau employer match. Nws kuj qhib IRA account thiab xaiv yuav ib tug S&P 500 Index Fund. Xyaum $300 ib hli rau hauv Index Fund.
Yog Muas khaws nyiaj li ntawd, nrog pes tsawg xyoo, nws cov nyiaj yuav loj hlob vim compound interest. Nws yuav muaj kev nyab xeeb heev thaum nws muaj 40 xyoo, thiab nws yuav ua tau kom nws cov hluas neej muaj kev nyab xeeb.
Kev Sib sau ntawm Kev Khaws Nyiaj thiab Kev Nqis Peev rau Cov Hluas
| Yam | Kev Khaws Nyiaj (Saving) | Kev Nqis Peev (Investing) |
|---|---|---|
| Lub Hom Phiaj | Khaws nyiaj rau lub hom phiaj luv luv (tshaj 5 xyoo) – lub tsheb, mus kawm, qhov chaw khaws nyiaj ua ntej. | Tsim nyiaj rau lub hom phiaj ntev (5 xyoo los ntawm) – khaws ncaws, yuav tsev, khaws ncaws rau hnub yuav siab. |
| Kev Txim | Feem ntau tsis muaj kev txim. Cov nyiaj khaws hauv bank muaj qis me me. | Muaj kev txim. Cov nyiaj tuaj yeem loj thiab me, tab sis thaum nrawm nqa, muaj peev xwm loj dua. |
| Sij Hawm | Yooj yim nrhiav tau cov nyiaj thaum xav tau (liquid). | Cov nyiaj yuav sum sij hawm kom loj (feem ntau tsis yooj yim nrhiav tau). |
| Kev Pib | Yuav tsum ua ntej kev nqis peev. Tsim qhov chaw khaws nyiaj ua ntej. | Pib thaum koj muaj qhov chaw khaws nyiaj ua ntej thiab cov nyiaj sib zog. |
Kev Cai rau Kev Ua Tau: Kev Tswj Xyuas Kev Xav thiab Kev Sib Ze
1. Ua Kom Yooj Yim: Tsis txhob xav txog kev nqis peev dhau lawv yam. Pib nrog yam yooj yim. Siv app xws li Mint los tswj koj cov nyiaj. Siv app xws li Acorns los pib khaws nyiaj nrog cov nyiaj me me.
2. Kawm Txhua Hnub: Kev khaws nyiaj thiab kev nqis peev tsis yog kev ua liaj ua teb. Nws yog kev kawm nyob. Nyeem ntawv hauv online xws li Investopedia thaum koj muaj sij hawm. Hais kuv tias, kawm txog compound interest thiab Index Funds.
3. Tsis Txhob Xav Hloov Hnub twg: Kev nqis peev yog kev ua rau ntev, tsis yog kev ua lag luam. Tsis txhob hloov kho koj cov kev nqis peev vim lub hoob kas hloov. Coj lub sij hawm. Tsis txhob poob siab thaum koj pom qis poob. Thaum lawv poob, qee cov neeg paub yeem pom qhov no yog lub sij hawm zoo los yuav ntxiv.
4. Xav txog Kev Lag Luam: Kev khaws nyiaj tsis txhob txwv koj lub neej. Yog koj xav yuav ib yam dab tsi, xws li mus kawm ntau ntxiv lossis mus thaj chaw, ua li cas? Kev khaws nyiaj yuav pab koj tau txais kev lag luam no, tsis yog txwv nws.
Cov Lus Nug (FAQ)
Q: Kuv pib khaws nyiaj nrog pes tsawg?
A: $10 ib hlis! Qhov tseem ceeb tshaj plaws yog kev pib. Koj tuaj yeem pib nrog cov nyiaj me me. Thaum koj pom zoo, koj yuav xav khaws ntau ntxiv.
Q: Kuv puas yuav tsum nyeem txhua yam txog stocks?
A: Tsis tas. Rau cov pib pab, kev nqis peev hauv Index Funds yog qhov zoo. Nws yooj yim thiab tswj zog. Koj tsis yuav tsum paub txhua yam, koj yuav tsum paub cov principles.
Q: Yog kuv muaj nyiaj nqis, kuv puas tsum rov qab?
A: Yog koj muaj nyiaj nqis nrog kev txiaj nrig ntau (xws li credit card debt), koj yuav tsum kho qhov nqis ua ntej. Cov soj ntsuam ntawm kev nqis feem ntau yog siab dua cov soj ntsuam ntawm kev khaws nyiaj. Yog li, kho qhov nqis ua ntej yuav zoo dua.
Q: Kev nqis peev puas yog rau neej nyob?
A: Tsis tas. Kev nqis peev yog ib qho kev ua haujlwm. Koj tuaj yeem tshem tawm thaum koj xav tau. Tabsis, kev coj no tsis zoo rau kev nqis peev ntev. Koj yuav tsum xav tias koj cov nyiaj yuav nyob qhov twg ntev nrawm (5 xyoo los ntawm).
Q: Kuv puas tuaj yeem khaws nyiaj thaum kuv tseem kawm ntawv?
A: Yog, koj tuaj yeem! Koj tuaj yeem khaws nyiaj nrog cov nyiaj koj ua haujlwm part-time lossis cov nyiaj pab cuam. Cia li pib khaws nyiaj rau qhov chaw khaws nyiaj ua ntej me me. Qhov no yuav pab koj thaum kawm ntawv.
Txoj Kev Kawg: Tsim Koj Tus Kheej Kev Nyab Xeeb
Cov hluas, peb muaj zog uas ntau tus neej laus xav tau: sij hawm. Kev pib khaws nyiaj thiab nqis peev tam sim no yuav hloov pauv koj lub neej. Nws tsis yog txog kev ua sia, nws txog kev muaj kev nyab xeeb, kev lag luam, thiab kev tswj koj tus kheej.
- Pib Tam Sim No: Tsis txhob tos. Xwb li hnub no, sau koj cov nqi siv hnub twg. Xwb li hnub no, qhib ib daim ntawv sau khaws nyiaj. Xwb li hnub no, xav txog koj lub hom phiaj.
- Ua Kom Zoo Dua Ntxiv: Tsis txhob txaj muag vim koj ua qee yam tsis zoo. Kev khaws nyiaj yog kev kawm. Thaum koj ua yuam, kawm ntawm nws.
- Xav txog Koj Lub Neej: Koj xav paub dab tsi? Koj xav mus qhov twg? Kev khaws nyiaj yuav pab koj mus txog qhov ntawd.
Kev khaws nyiaj thiab kev nqis peev yog li cas koj sau “kuv yuav ua li cas” rau koj tus kheej thiab koj tsev neeg. Nws yog kev tsim nyog loj tshaj plaws uas koj ua tau. Cia peb pib ua ke!
Lus Qhia: Daim ntawv no yog rau kev qhia xwb thiab tsis yog kev lus cuam tshuam los ntawm tus kws paub nyiaj. Kev nqis peev muaj kev txim. Thov sib tham nrog tus kws paub nyiaj ua ntej los ua kev nqis peev.